Voorbij de machine
ECMO draait om hightech geneeskunde, maar daarom niet minder om verpleegkundige zorg. Integendeel, juist de combinatie van geavanceerde technologie en geïndividualiseerde patiëntenzorg onderstreept hoe essentieel verpleegkundige competenties zijn. Tobias Wittler en Tobias Ochmann van het Duitse ECMO-netwerk leggen uit welke professionele, technische en sociale vaardigheden verpleegkundigen nodig hebben om optimale zorg te bieden aan ECMO-patiënten; met een heldere blik op de realiteit, uitdagingen en mogelijke oplossingen.
Verpleging als kern van ECMO
Technologie alleen definieert ECMO niet. Het is de combinatie van technologie en menselijke zorg, waarbij verpleging een essentiële rol speelt. ECMO-patiënten hebben nog steeds uitgebreide zorg nodig: vroege mobilisatie, voedingsondersteuning, cognitieve stimulatie en emotionele begeleiding. Dit zijn geen "extra's", maar essentiële interventies die naast technisch management moeten worden geleverd.
"Onze professionele identiteit is gebaseerd op het vermogen om complexe technologie te integreren in hoogwaardige, holistische patiëntenzorg", aldus Tobias Wittler, woordvoerder van het ECMO-netwerk en adjunct-hoofdverpleegkundige van de intensive care van het Marienhospital Osnabrück. "Patiënten mogen niet minder aandacht krijgen alleen omdat de therapie technisch is."
Klinisch oordeel: een essentiële vaardigheid
In veel landen, waaronder Duitsland, bestaan er geen bindende normen voor wat ECMO-verpleging inhoudt. Toch zijn de verwachtingen hooggespannen. Verpleegkundigen moeten de basisprincipes van intensive care beheersen en tegelijkertijd inzicht hebben in onderliggende pathologieën, ECMO-mechanismen en mogelijke complicaties. Vaak zijn verpleegkundigen de eersten die klinische veranderingen opmerken en moeten ze onmiddellijk reageren.
"Indien er zich kritieke veranderingen voordoen, kunnen we niet wachten tot iemand anders dit opmerkt. We moeten de situatie direct beoordelen en handelen", aldus Tobias Ochmann, plaatsvervangend woordvoerder van het ECMO-netwerk, verpleegkundig expert (APN), gecertificeerd intensive care- en anesthesieverpleegkundige, Katholiek Marienkrankenhaus Hamburg. "Dat gaat veel verder dan het monitoren van vitale functies. Het vereist een genuanceerd begrip van de mentale, emotionele en fysieke toestand van de patiënt."
Technische expertise binnen een dynamisch systeem
ECMO beïnvloedt alle aspecten: circulatie, ademhaling en metabolische belasting. Verpleegkundigen moeten begrijpen hoe technische aanpassingen deze onderling verbonden systemen beïnvloeden. In sommige ziekenhuizen nemen zij zelfs verantwoordelijkheden op zich die traditioneel door perfusionisten of technici worden uitgevoerd, zoals het instellen van apparatuur of het beheer van alle apparaten.
"Het is niet voldoende om alleen een getal op een scherm te begrijpen. Het gaat erom dat je begrijpt hoe meerdere veranderingen op elkaar inwerken en wat dat betekent voor de patiënt", legt Tobias Wittler uit.
Omgaan met de menselijke realiteit
ECMO biedt tijd, geen genezing. Hoewel klinische teams dit begrijpen, interpreteren patiënten en families stabiele monitorwaarden vaak als tekenen van herstel. Wanneer duidelijk wordt dat er geen haalbare weg naar genezing is, moeten er moeilijke gesprekken volgen.
"Families hebben ruimte en tijd nodig om beslissingen te verwerken. Het is onze taak om dit te faciliteren; niet om een oordeel te vellen, maar om humane, weloverwogen besluitvorming te ondersteunen", aldus Tobias Wittler.
Sommige patiënten zijn bij bewustzijn en beseffen dat zij zonder ECMO niet kunnen overleven. Anderen wachten op een transplantatie. Hun emotionele toestand varieert, van hoop tot angst en tot afwijzing van de therapie zelf. Verpleegkundigen moeten psychologische ondersteuning bieden en tegelijkertijd therapeutische duidelijkheid en moreel evenwicht bewaren.
"Patiënten zeggen dingen als: 'Dit is geen leven meer voor mij.' En dat heeft ook invloed op ons als zorgverleners", voegt Tobias Wittler toe. "We moeten emotioneel veerkrachtig zijn en een ethische basis hebben."
Interdisciplinaire samenwerking en communicatie
ECMO is nooit een individuele inspanning. Het succes ervan is afhankelijk van interprofessionele samenwerking, duidelijke communicatie en wederzijds vertrouwen. Verpleegkundigen zijn niet alleen deelnemers, maar ook essentiële schakels. Zij onderhouden contacten met artsen, fysiotherapeuten, palliatieve teams en ethische commissies.
"Hoe complexer de therapie, hoe belangrijker het is om als één samenhangend geheel te functioneren. ECMO staat of valt met teamwork", benadrukt Tobias Ochmann.
Een praktisch voorbeeld: vroegtijdige mobilisatie. Dit voorkomt complicaties op de lange termijn, maar vereist een zorgvuldige planning en coördinatie. Verpleegkundigen spelen een centrale rol bij het afstemmen van de gereedheid van de patiënt, de input van de therapeut en de betrokkenheid van de familie.
Gestructureerde training is essentieel
Het inwerken van nieuw personeel in ECMO-verpleging vereist meer dan alleen korte cursussen. "Een cursus is slechts het begin. Elk ziekenhuis heeft een gestructureerde en duurzame aanpak van training nodig. We bespreken opties zoals VR-simulaties en online trainingstools, maar er is nog een lange weg te gaan", erkent Tobias Wittler.
Conclusie
ECMO-verpleging is niet alleen technisch werk. Het vereist een breed scala aan klinische, ethische, emotionele en interpersoonlijke vaardigheden. De verhalen van verpleegkundigen als Tobias Wittler en Tobias Ochmann laten zien hoe belangrijk het is om de ware reikwijdte van ECMO-zorg te erkennen en te ondersteunen. Naarmate de intensive care zich ontwikkelt, moet ook ons begrip van wat het betekent om deze zorg te bieden, zich ontwikkelen.